matka

1. Matka dzieciom «o kobiecie, która ma dzieci i poświęca im cały swój czas»: Żony ja szukał i żonę znalazł. Prawdziwą. Gospodyni z niej będzie znamienita i matka dzieciom. H. Auderska, Lato.

2. Matka natura (Matka Natura), matka ziemia (Matka Ziemia) «o przyrodzie, ziemi, która jest ostoją ludzkiego bytu i źródłem wszelkich dóbr»: Ze sobą nie bierzesz niczego. Spędzasz tam pełną dobę, nie jedząc nic lub tylko to, co zaofiaruje Ci Matka Natura. A. A. Chrzanowska, Rytuały. Straszliwie się ci ludzie rozmnażają. Jakby nie chcieli zauważyć, że ta nasza biedna matka ziemia i tak jest już strasznie przeludniona. Dial film 1994.

3. Matka Polka «symbol polskiej kobiety – matki, strażniczki ogniska domowego i patriotki»: Wygląda na to, że Matka Polka ma nowe priorytety – najpierw rodzina i finanse, potem zdrowie, później długo, długo nic i wreszcie przyjemności: kariera, zadbany wygląd, zakochany mężczyzna, więcej czasu dla samej siebie. Cosm 5/2000.

4. żart. Matki boskiej pieniężnej «o dniu wypłaty»

5. Powtarzać coś jak za panią matką (pacierz)

a) «powtarzać coś za kimś wiernie lub bezmyślnie»

b) «wiernie naśladować kogoś»

6. (Taki) jak go matka urodziła, zrodziła «nagi»: Nie ucieknie daleko. Jest nagusieńki, jak go matka urodziła. Z. Nienacki, Samochodzik.

7. pot. Więcej was matka nie miała? «zwrot wyrażający zdziwienie na widok nadspodziewanie dużej liczby osób zebranych w jednym miejscu»

8. Wyssać coś z mlekiem matki

a) «odziedziczyć jakieś cechy, umiejętności po przodkach, po matce»: (...) manipulowanie mężczyznami wyssała z mlekiem matki. CKM 5/2000.

b) «mieć coś wpojone od dziecka»: Wyniesione z młodości, wyssane z mlekiem matki pojęcie o świętym prawie gościnności nakazywało mu bronić przybyszów, choćby kosztem własnego życia. Z. Kossak, Przymierze.

Być komuś ojcem i matką zob. ojciec.

Rodzoną matkę sprzeda (by sprzedał) zob. sprzedać 2.

Sprać, stłuc, zbić itp. kogoś tak, że go rodzona matka nie pozna zob. poznać 2.